Hôm nay xin chuyển đề tài để nói về người ngưỡng mộ (fan/admirateur) và thần tượng (idol) của họ. Để lan man về đề tài này, Đệ xin thú thật là mình chả mấy khi nghĩ xem mình có thần tượng hóa ai không. Ngưỡng mộ thì có nhưng trở thành "fan cuồng" thì chắc là không!
Cũng không bất ngờ khi thấy rất nhiều người chọn thần tượng của mình là Steve Jobs, người đứng đầu hãng Apple đến... hai lần trong đời. Sự đóng góp của Jobs cho nước Mỹ (và cả nhân loại) trong lãnh vực công nghệ cao (high tech industries) là không thể bác bỏ dù cho Bê có... không thích con người của Jobs. Ở đây xin nói ngay là chúng ta phải phân biệt giữa ngưỡng mộ một người và bắt chước một người là hai việc (hoàn toàn) khác nhau. Ngưỡng mộ thì đã hẳn là tốt vì có ngưỡng mộ vĩ nhân nào đó thì mình mới có phương hướng để tiến tới trong cuộc đời. Nhưng từ ngưỡng mộ đến bắt chước thì có ít nhất hai loại bắt chước.
Dạ, dạ Đệ xin vào đề ngay...
Bắt chước phù phiếm
Trong lịch sử, việc bắt chước theo kiểu mù quáng/vô nghĩa không phải là không có. Thí dụ như Alexandra of Denmark (4), bị bệnh từ nhỏ nên mang tật ở chân và đi khập khiễn suốt đời. Vì nàng có ảnh hưởng quá lớn với thời trang thời đó nên nhiều phụ nữ quý tộc bắt chước kiểu đi khập khiễn của nàng!!! Bắt chước như vậy thật là vô nghĩa. Thay vì tìm ra những tính nết/cá tính (virtues) hoặc những nét/đặc điểm (traits) mà nàng có để tạo được những thành quả về thời trang để bắt chước (bắt chước kiểu này là rất tốt) thì người ta lại chỉ phù phiếm bắt chước cái vỏ bề ngoài.Khá nhiều người mắc phải cái bệnh "cuồng" nên tự cho mình là "fan cuồng" của một thần tượng nào đó rồi hành xử với kiểu dáng của thần tượng. Tiếng hú và cái ngón tay quẹt mũi của thần tượng Lý Tiểu Long là những thí dụ. Gần đây, hiện tượng Steve Jobs và những tính nết của ông đã và đang là đề tài không những là thời thượng (what is in, fashion, at the moment) mà còn là đề tài hàn lâm (academic) để bàn luận xem sự thành công và sự đóng góp của ông ta với nhân loại là từ những "đức tính" hoặc những đặc điểm nào. Bê nào có con/cháu học MBA thì chắc nó biết đến những bài bình luận hàn lâm của Harvard Business Review (phụ chú 3) về một người đã là thay đổi gần như hoàn toàn (great impacts) cho cả bốn công nghệ: Vi tính , Âm nhạc, Điện ảnh, và Điện thoại (7). Nếu so sánh với vĩ nhân Thomas Edison thì Edison chỉ tiên phong trong ba công nghệ: Điện, Điện Ảnh, Âm nhạc.
Bắt chước Jobs?
Điều trớ trêu mà người ngưỡng mộ Jobs phải nhìn ra là Jobs luôn là một "maverick", một con ngựa chứng luôn thách đố những gì đã và đang có sẵn. Jobs luôn tìm kiếm những cách, những kiểu mà chưa ai nghĩ ra. Cái hay của Jobs là khi "chớp" được ý kiến của thuộc hạ thì nhanh chóng biến đổi nó thành sáng kiến vĩ đại của mình (12). Jobs không bao giờ bắt chước theo người khác! Jobs ngưỡng mộ Gandhi và treo hình Einstein ngay giữa phòng khách; nhưng Jobs không bắt chước ai (ngoại trừ sau khi bị ép phải từ chức và rời Apple thì sau đó Jobs bắt đầu mang cặp kính tròn giống Gandhi).Có tật có tài.
Câu này thật là sai bét!Phải nói là có tài nên đôi khi có nhiều tật thì mới đúng; chứ có tật có tài hàm ý là hễ có tật là... có tài thì thật là chỉ bảo sai cho lũ trẻ rồi.
Jobs có nhiều tài năng như niềm tin có thể thay đổi sự vật và sự kiện bằng phương cách mới chưa có người nghĩ ra (tinh thần cách mạng thật sự), sự nhạy bén trong thương trường, sự khát khao đi đến chân thiện mỹ, vân vân. Nhưng tật xấu, thói hư của Jobs thì cũng thật nhiều: khuynh hướng lấy sáng kiến của thuộc hạ làm sáng kiến vĩ dại của chính mình, tàn nhẫn và hà khắc với nhân viên, vân vân...
Nhà bình luận công nghệ (technology columnist) Robert Cringely nói về Jobs: “Everyone in Steve Jobs’ life went through 3 phases…They were either being seduced, ignored, or scourged, and it all depended upon whether he needed you or not. If he needed you, he was your best friend, and he would seduce you, and then you would work like a dog, and if you weren’t working hard enough, he would scourge you, and ultimately he would throw you away”.
Nguyên đoạn văn này dịch ra tiếng Việt rất gọn, chính xác và súc tích: "Vắt chanh bỏ vỏ".
Be the next Steve Jobs
Theo ý Đệ thì câu này được các bạn trẻ hiểu lầm không ít!"Hãy là Steve Jobs kế tiếp" không có nghĩa là hãy bắt chước cái quần bò (blue jeans) và áo thun đen cổ lọ!!! Khi nói tới "the next Jobs" là người ta nói đến người có thể tạo thành tích tương tự với những thành quả của Jobs, trong tương lai. Không nhất thiết là "the next Jobs" có cá tính của Jobs. Và nếu thuyết trình tại Hoa Kỳ thì cũng đừng bắt chước câu "... and one more thing" mà Jobs thường dùng để gây sự chú ý của người nghe khi sắp trình diện một sản phẩm mới. Bắt chước một câu nổi tiếng nhưng đã trở thành sáo ngữ (cliché) thì rất là không nên trong xã hội mà truyền thông/thông tin mạng đã quá phổ cập. Thí dụ như khi tài tử Hollywood Clint Eastwood nói: "Go ahead, make my day!" khi ông ta và kẻ gian đang chĩa súng vào nhau (trong phim) thì lời thách thức này rất phổ biến; nhưng không tài tử nào lại dại dột lập lại câu đó trong phim của mình. Có bắt chước thì học hỏi tính và đặc điểm tốt của Jobs. Hãy chú trọng vào những đặc điểm đã mang lại thành công cho Jobs chứ không phải cái quần bò!
Jobs tạo ra sản phẩm làm thay đổi cả một công nghệ, còn người ngưỡng mộ?
Nếu hơn 300 năm trước Newton nhìn trái táo rơi và triển khai định luật vật lý thì nếu ngày nay, Đệ nhìn nguyên quả sầu riêng rơi thì Đệ có nên huênh hoang là định luật Newton cần thiết phải được bổ xung là sầu riêng rơi xuống còn bị ảnh hưởng nặng nề của sức cản không khí với vật hình thù gai góc không? Và Đệ có nên nổ là nhờ có Đệ nhìn trái sầu riêng rơi nên bổ túc cho luật Newton được hoàn chỉnh hơn, không? Dĩ nhiên là tuyên bố như vậy với trẻ em thì có vẻ khôn ranh; nhưng nếu bắt chước Jobs mà "sáng tạo" ra một cái điện thoại thông minh (smartphone) khá giống với cái mà người quá cố đã tạo ra thì thật là bắt chước một cách thô thiển. Sao không khiêm nhường mà nói là tôi dựa vào những gì người khác đã tạo ra và bổ sung thêm cho hợp với một môi trường như Việt Nam. Elvis Presley lắc hông (hip swivel) và Michael Jackson đi bước ảo (moonwalk) đã dược bao người bắt chước chỉ để cho vui và cũng có khi để làm ra tiền. Nhưng có lẽ không ai nói là mình làm hay hơn hoặc bằng người sáng tạo (vì người sáng tạo giỏi ở chỗ đã sáng tạo). Thí dụ là hiện nay rất nhiều họa sĩ có thể vẽ lại tranh của Picasso, Monet, Renoir, Van Gogh, vân vân nhưng họ có huênh hoang là họ có khả năng sáng tạo như những họa sĩ nguyên thủy này không? Dĩ nhiên là không. Họ chỉ là con buôn nghệ thuật chứ không phải là nghệ sĩ chân chính (14).Không phải xứ nào cũng sản sinh được con người như Steve Jobs.
Trong video của Fox Business (phụ chú 6) và cũng trong phim tài liệu, nhà bình luận công nghệ, Walt Mossberg, nói về Jobs như một người nhìn xa trông rộng (visionary) và người đã thành công trong nhiều (hơn 6 lần) cuộc "cách mạng" kỹ thuật (technology game changes) mà đối với người khác thì chỉ thành công trong thương trường một lần trong đời là đã quá đủ. Mossberg cho là "hiện tượng" Jobs chỉ có thể xảy ra ở Hoa Kỳ. Ở đây xin phép cho Đệ "ăn theo" Mossberg mà "tán" thêm rằng: đúng vậy, chỉ có ở một nước tự do, nhiều cơ hội, trọng sự sáng tạo, với truyền thống khai phá, và với tinh thần chấp nhận rủi ro cao như nước Mỹ, Steve Jobs mới có những cơ hội như vậy. Anh, Pháp, Đức, Nga, Đại hàn, Nhật bản cũng không thiếu người tài nhưng những xã hội này chắc không dung thứ cho một "enfant terrible" như Jobs. Hơn nữa xã hội Hoa Kỳ lại trọng chủ nghĩa cá nhân và có phần lý tài nên nhiều người (đóng góp cho sản phẩm của Apple), mặc dầu không bằng lòng với tính tình phi nhân bản của Jobs, họ vẫn ở lại Apple để hưởng phú quý.Để kết bài này, Đệ xin nói về những phụ chú: mấy hôm nay, Đệ bỏ khá nhiều thì giờ để đọc lại những bài viết về Jobs. Kể cũng vui là nhớ lại những ngày học MBA phải làm bài khảo cứu/tranh luận về những doanh nhân huyền thoại. Nhưng phải đọc về Jobs một lần nữa, mấy ngày nay, quả là một gánh nặng tinh thần. Và coi đi coi lại hai cuốn phim về Jobs là một cố gắng đáng kể ở tuổi Bê 60. Có nhiều phụ chú rất đáng đọc nhưng nếu Bê không có thì giờ nhiều thì thật ra đọc phụ chú 7 với phần chuyển tự (transcript) là đủ. Thêm nữa thì đọc phụ chú 13, rồi nếu còn sức thì coi video số 6, nếu muốn thì xem thêm... (cho tới khi chán đọc về Steve Jobs thì... đi ngủ; đừng nghĩ ngợi gì nữa!).
Chúc Bê một cuối tuần vui vẻ.
Thân,
Chú thích:
(*) Bê là Bê 60: Từ chữ tắt B60 (Beyond 60 years young) để chỉ các bác trên 60 tuổi trẻ. Bê 60 rồi thì chắc có thần tượng trong lãnh vực tâm linh hoặc âm nhạc chứ không mấy ai còn có thần tượng công nghệ hoặc thương mại.
A. Chưa kể đến thái độ nhẫn tâm với người tình mang thai đứa con gái thời còn trẻ. Lỗi lầm tuổi trẻ thì chắc ai cũng có. Sau này Lisa, tên đứa con gái, có về ở chung với Jobs và bây giờ là nhà văn (writer) sau khi học tại Harvard.
Chrisann Brennan, Steve Jobs' High School Girlfriend, To Write Memoir About Their Relationship
Phụ chú:
1. The Story of Steve Jobs: An Inspiration or a Cautionary Tale?
2. Who were Steve Jobs' heroes?
3. Harvard Business Review:
Idolize Bill Gates, Not Steve Jobs
The Real Leadership Lessons of Steve Jobs
4. Alexandra of Denmark.
5. The Steve Jobs I Knew by Walt Mossberg.
6. Walt Mossberg Reflects on Life and Career of Steve Jobs for Fox Business (Video)
7. Documentary movie.
PBS documentary: Steve Jobs One Last Thing (2011 Documentary) Transcript Steve Jobs
Documentary Sheds Light On Visionary’s Life
8. Movie: Jobs (2013)
9. Seduction, power, and mastery: 3 lessons from history's greatest minds
10. Steve Jobs 'regretted trying to beat cancer with alternative medicine for so long'
11. Make the Perfect Presentation: 5 Lessons From Steve Jobs's Innovative Use of Imagery
12. Times of India: Earn everyone's respect.
13. What Everyone Is Too Polite to Say About Steve Jobs
14. Mười một bức danh họa dỏm.
15. Blogs Đã Viết--Theo Đề Tài
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét