Thân
chào các Bê (*),
Hôm
nay xin bàn về một đề tài đã được tranh cãi không biết bao nhiêu lần và thường
là người tranh cãi dùng cảm tính của mình nhiều hơn luận lý: Tiền có mua
được hạnh phúc hay không?
Câu trả lời ngắn gọn và chính xác
là... có!
Câu trả lời dài dòng và không thực
tế là.... không!
Câu trả lời khôn nhất là... còn
tùy!
Cho tới gần đây khi Elizabeth Dunn
và Michael Norton công bố kết quả của hơn một thập niên khảo sát và nghiên cứu với ý định làm tỏ tường vấn đề.
Về "credentials" (thành tích khoa bảng) của Dunn và Norton thì xin Bê
tự tìm lấy trong Internet nếu muốn biết. Ở đây, Đệ chỉ xin sơ lược những kết
quả (findings) mà hai vị này công bố và sau đó... thì như lệ thường: Đệ xin
phiếm "loạn" ý của mình...
Dạ, dạ Đệ xin vào đề....
Có một người bạn, thường đi ăn trưa
với Đệ, gởi cho Đệ mấy cái đường dẫn về bài diễn thuyết của Michael Norton: Can
Money Buy Happiness? Happy Money: The Science of Smart Spending (phụ chú B
và C). Norton và Dunn làm những cuộc khảo sát và đi đến kết luận là đúng là
tiền bạc có mang lại hạnh phúc. Một kết luận mà nữa dân số trên trái đất
cho là đúng (nửa kia thì cho là không). Có lẽ là đề tài này quá rộng nên câu
kết luận của hai phe đều... không sai.
Dunn & Norton cũng chỉ có thể
nói là cả hai phe đều đúng: tiền không hẳn là sẽ mang lại hạnh phúc
cho con người; nhưng tiền xử dụng đúng chỗ thì thường là làm tăng hạnh
phúc cho người dùng đồng tiền đó.
Bê sẽ nói: "A, hai người này
nói chuyện huề vốn! Tôi không mất hơn mười năm mà chỉ cần ai mời uống cà phê
buổi sáng thì tôi có thể nói nhiều câu còn hay hơn kết luận của Dunn &
Norton". Đúng vậy nhưng cái khác giữa chúng ta và hai vị này là ở chỗ họ
dùng phương pháp khoa học để tìm ra kết luận. C'est à dire họ có chứng
cứ để đi đến kết luận chứ không phải "phun" ra lời vàng ngọc trong
lúc trà dư tửu hậu (và cà phê nóng).
Chứng cứ gì? Chứng cứ đâu? Khảo sát
thế nào mà đi đến kết luận là tiền bạc có thể làm tăng hạnh phúc? Dạ
hơn mười năm nghiên cứu trên bình diện đa quốc gia mà phải kể ra đây thì bao
giờ mới viết xong bài này! Give me a break! Thôi nếu Bê nào thích
"đào tận gốc truy tận ngọn" thì xin tự tìm hiểu thêm cho và xin Bê vào các đường dẫn cuối bài.
Tuy nhiên Đệ cũng xin kể lại một
trong vô vàn khảo cứu của Dunn & Norton trong bài này:
- Đa số người được phỏng vấn trả lời là họ sẽ "cực" hạnh phúc (hạnh phúc ở mức 10) nếu họ có số tiền gấp ba số tiền họ đang có (khi họ đang hạnh phúc ở mức 7 hoặc 8). Người được phỏng vấn là triệu phú thứ thiệt (là những khách hàng của nhà băng đầu tư bên Anh). Thí dụ người có ba triệu đang hạnh phúc ở mức 7 hoặc 8 nghĩ là họ sẽ cực hạnh phúc khi họ có chín triệu (gấp ba lần ba triệu): thực tế không phải như vậy; khi họ đạt được chín triệu thì họ vẫn cho là họ ở mức hạnh phúc 7 hoặc 8 và họ sẽ lại tiếp tục nghĩ là nếu họ có ba lần cái chín triệu thì họ sẽ cực hạnh phúc. Sự thật ở đâu? Sự thật là hạnh phúc là vấn đề rất tương đối: đối với người làm được $25,000 một năm mà có thêm $10,000 năm đó thì mức hạnh phúc tăng đáng kể. Ở mức nghèo đến mức $75,000 thì có thêm tiền là tăng hạnh phúc đáng kể.
- Cái khổ là người làm trên $75,000 thì thêm tiền (thí dụ từ $75,000 lên thành $85,000) không mang lại thêm hạnh phúc nữa: đa số định mức hạnh phúc của mình ở mức 7 hoặc 8 và mức cực hạnh phúc (mức 10) chỉ là ảo tưởng không bao giờ đạt được bằng nhiều tiền bạc hơn. Và như trên đã nói, họ lại mơ tưởng là gấp ba lần số tiền họ đang có sẽ làm tăng mức hạnh phúc thành mức 10. Bê ơi, chẳng bao giờ họ đạt được mức 10 với cái mộng tưởng ba lần này. Hơn nữa Norton lại đề cập tới tiền của đến quá nhiều, quá nhanh (như trúng số) còn có thể làm con người đau khổ thay vì hạnh phúc (phụ chú F).
Nhưng như Norton nói: "If you
think money can't buy happiness then (probably) you're just not spending it
right." (Nếu bạn nghĩ tiền không mang lại hạnh phúc thì có thể là bạn xài
tiền không đúng chỗ). Kết luận mà Dunn & Norton cổ vũ có thể tóm lược
vào 5 điểm để Bê có thể có nhiều hạnh phúc hơn NẾU Bê bằng lòng thay đổi cách xài
tiền:
1.
Mua Trải Nghiệm--Buy Experiences
Thay vì mua vật chất của cải như nhà
lầu, xe hơi thì Bê nên mua trải nghiệm. Trải nghiệm như đi du lịch sẽ mang lại
những kỷ niệm tốt đẹp và bền lâu (positive and long lasting) hơn là mua một cái
nhà lớn hơn (mà mình không xử dụng hết). Trải nghiệm sẽ giúp Bê có dịp giao
tiếp với người khác nhiều hơn, mở rộng tầm mắt hơn, và có thể tạo môi trường
mới làm tăng tình cảm/tình yêu. Đệ tưởng tượng tới cảnh đưa BB lên tháp Eiffel
và cầm tay nàng... Vật chất thì hiện nguyên hình và không thay đổi theo chiều
hướng tốt đẹp hơn (thí dụ xe mới rồi sẽ cũ) nhưng kỷ niệm thì thường được thêu
dệt thêm theo thời gian và những bực mình nhất thời khi đang trải nghiệm (như đi du lịch) sẽ biến mất khi Bê hồi tưởng lại kỷ niệm.
2.
Thưởng Mình--Treat Yourself
Cái gì thường xảy ra thì mình có khuynh hướng xem thường. Điều này thì hẳn là ai cũng công nhận, phải không? Vậy thì mình luôn phải sáng tạo ra những hạnh phúc nho nhỏ (có thể là không cần nhiều tiền) và tự thưởng mình. Thỉnh thoảng đi bộ ra tiệm kem, ăn một chén kem...
3.
Mua Thời Gian--Buy Time
Mua thời gian, trước hết, không phải là mất thời gian. Thí dụ thói quen coi TV không bổ ích là mất thời gian dành cho những người khác, việc khác. Rất nhiều người bỏ thời gian quá dài để tìm ra chỗ bán giá hời cho món hàng nào đó. Chắc là Bê có biết người bạn nào sẵn sàng lái xe nhiều dặm để đến cây xăng rẻ hơn 10 cents một gallon. Mua thời gian là sẵn sàng làm ít giờ (nên kiếm ít tiền hơn) để có thì giờ vui hưởng với người thân cũng như với tha nhân.
4.
Trả Trước, Dùng Sau--Pay Now, Consume Later
Điều này đi ngược lại thực tế mua
hàng trả góp hoặc trả sau. Trả trước thì mình không còn lo lắng khi nhận
và dùng cái mà mình đã trả dứt. Thí dụ khi đi tàu du lịch (ship cruising) thì mọi người rất thoải mái vì có cảm tưởng mọi thứ trên tàu đều "free" vì tiền vé, tiền phòng, tiền ăn đã trả đầy đủ cả tháng trước khi lên tàu.
5.
Đầu Tư vào Tha Nhân--Invest in Others
Cuối nhưng không phải kém phần quan
thiết (last but not least): Xài tiền cho tha nhân. Số tiền không quan trọng.
Quan trọng là mình tự nguyện và không bị áp lực. Và hiểu rõ mình đang làm gì:
luôn luôn tự hỏi mình làm (từ thiện) cho ai. Cho mình hay thật sự cho người?
Phiếm
- Dunn & Norton làm nhiều khảo sát khoa học và đa quốc gia nhưng không nhấn mạnh vào định nghĩa của từ happiness! Hạnh phúc là một khái niệm quá trừu tượng và không khách quan (có thể nói là luôn luôn chủ quan). Cách định mức (evaluation) lại chủ quan từ người được khảo sát.
- Lời vàng ngọc của hai vị này lại quá đơn giản với người cùng khổ: dĩ nhiên là có thêm tiền thì... mua tiên còn được chứ hạnh phúc là chuyện nhỏ!
- Dunn & Norton giả định (assume) là kiếm tiền là mưu cầu hạnh phúc cho chính mình. Giả định này không hoàn toàn đúng; nhất là với những người ở tầng cao trong kim tự tháp Maslow (phụ chú D và E). Hạnh phúc do tiền (dù xài đúng cách) áp dụng tốt có lẽ cho người ở hai tầng dưới cùng của kim tự tháp Maslow. Hai hay ba tầng trên của kim tự tháp Maslow thì cũng làm như Dunn & Norton (hoặc làm hơn) nhưng chỉ khác là họ không còn mưu cầu hạnh phúc cho chính họ nữa.
Thân,
Chú thích:
(*)
Bê là Bê 60: Từ chữ tắt B60 (Beyond 60 years young) để chỉ các bác trên 60 tuổi
trẻ. Tuổi Bê rồi thì tưởng là cuộc đời mình đã ngã ngũ, đã rõ là mình hạnh phúc hay không. Nhưng theo tinh thần của bài này thì bất cứ giây phút nào mình cũng tạo được thêm hạnh phúc bằng cách xài tiền (không kể nhiều ít) đúng chỗ, đúng cách.
Phụ chú:
B. Happy Money:The Science of Smart Spending (audio
MP3)
D. Maslow Pyramide des besoins Tiếng Tây
E. Maslow's hierarchy of needs Tiếng U
F. How to Buy Happiness? - có phụ đề tiếng Việt nếu
chọn tiếng Việt (dùng computer)
G.Thesis
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét